Իշխանության թեզը ԼՂ բանակցությունների մասին․ հակասություններ և փաստեր. Civilnet.am

Civilnet.am-ը գրում է. Արտաքին գործերի նախարար Արարատ Միրզոյանը հունվարի 8-ին լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ կրկին պնդել է, թե 1994-ի զինադադարից ի վեր Լեռնային Ղարաբաղի մասով քննարկված բոլոր տարբերակները ենթադրել են Լեռնային Ղարաբաղի ընդգրկում Ադրբեջանի կազմում։

«Մեծ հաշվով զինադադարի հաստատումից ի վեր քննարկված բոլոր տարբերակները, կլինի ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի պաշտոնական առաջարկ, կլինի ընթացիկ քննարկվող բան, այս կամ այն կերպ ենթադրել են Լեռնային Ղարաբաղի ընդգրկում Ադրբեջանի կազմում։ Սա անվիճարկելի փաստ է»,- հայտարարել է Միրզոյանը։

Նա հավելել է, թե քննարկվել է միայն մեկ տարբերակ, որը դա չի ենթադրել. «Բայց դա էլ ենթադրել է փոխանակում Մեղրու հետ։ Այսինքն՝ Հայաստանի Հանրապետության սուրբ տարածքի հետ փոխանակում Լեռնային Ղարաբաղի»։

Միրզոյանը պնդել է, թե սրանք հանրահայտ փաստեր են՝ նույնիսկ առանց բանակցային փաստաթղթերը հրապարակելու։

Իշխանության նոր թեզը

Թեզը, որ 1994-ից ի վեր բանակցային գործընթացը եղել է ԼՂ-ն Ադրբեջանի կազմ վերադարձնելու մասին, գրել էր վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը 2024-ի դեկտեմբերի 23-ին:

Ուշագրավ է, որ եթե արտգործնախարար Միրզոյանը նշում է քննարկված գոնե մեկ տարբերակ, որ չի նախատեսել Լեռնային Ղարաբաղը Ադրբեջանի կազմում, ապա ըստ Փաշինյանի, «նման որևէ տարբերակ չի եղել»։

Սակայն այս թեզը նոր չէ: 2023-ից սկսած իշխող թիմը՝ Փաշինյանի գլխավորությամբ, պարբերաբար պնդում էր, թե 1996-ի Լիսաբոնի գագաթնաժողովից հետո միջազգային հանրությունը Լեռնային Ղարաբաղի համար միայն Ադրբեջանի կազմում բարձր ինքնավարության տարբերակն է դիտարկել։ Հայտարարությանը #CivilNetCheck-ը մի քանի անգամ անդրադարձել է։

Իսկ ի՞նչ էին իրականում նախատեսում քննարկված տարբերակները

Ինչ վերաբերում է Արարատ Միրզոյանի նշած տարբերակին՝ Լեռնային Ղարաբաղը Մեղրիի հետ փոխանակելու մասին, ապա այս մասին տարբեր քննարկումներ են եղել 1990-ականների վերջին, որի մասին որոշ մանրամասներ կան լրագրող Թաթուլ Հակոբյանի Հայկական ուսումնասիրությունների «Անի» կենտրոնի կայքում: Ըստ դրա՝ 1999-ին քննարկվել է Մեղրին Լաչինով փոխանակելու տարբերակ, սակայն այն մերժվել է հայկական կողմից։

2001-ին ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները Քի Վեսթումներկայացրին կարգավորման տարբերակ, որը նախատեսվում էր Լեռնային Ղարաբաղի միացում Հայաստանին։ Այդ տարբերակով նախատեսվում էր Արցախը Լաչինի 20 կիլոմետր լայնքով միջանցքով միացնել Հայաստանին։ Իսկ Նախիջևանը Արաքսի ափով՝ Մեղրիի հատվածում, 8 մետր լայնությամբ սուվերեն անցումով (sovereign passage) կապի հնարավորություն էր ստանում Ադրբեջանի հետ: Հայկական ուժերը դուրս էին գալիս նախկին ԼՂԻՄ-ից դուրս գտնվող բոլոր յոթ շրջաններից՝ բացի 20 կիլոմետրանոց միջանցքic: Փաստացի ոչ թե տրվում էր ամբողջ Մեղրին, այլ 8 մ լայնությամբ սուվերեն անցում։ Այս տարբերակը, սակայն, մերժել է Բաքուն։

Գործող իշխանությունները չեն նշում նաև բանակցային գործընթացի վերջին 15 տարվա հիմնական՝ Մադրիդյան և Կազանյան փաստաթղթերի մասին, որոնցում հստակ նշվել է, որ Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակը պետք է որոշվի հանրաքվեի (պլեբիսցիտ) միջոցով, որը պետք է անցկացվեր ԼՂԻՄ-ի բնակչության շրջանում՝ այնպիսի ազգային (էթնիկ) համամասնությամբ, ինչպիսին եղել է մինչև հակամարտության սկիզբը՝ 1988 թվականը:

«Պլեբիսցիտի ընթացքում հարցի կամ հարցերի ձևակերպման սահմանափակում չի լինելու, և կարող է թույլ տալ յուրաքանչյուր կարգավիճակի հնարավորություն»,- նշված էր Մադրիդյան սկզբունքների փաստաթղթում։

Սակայն ուշագրավ է հատկապես Կազանյանը փաստաթուղթը։

2011-ին ն Ռուսաստանի այն ժամանակվա նախագահ Դմիտրի Մեդվեդևը Կազանում առաջարկել էր ԼՂ հակամարտության լուծման վերաբերյալ փաստաթուղթ, որը բանակցվել էր շուրջ երեք տարի։ Դրանով նախատեսվում էր 5+2 ձևաչափով շրջանների հանձնում Ադրբեջանին։

Համաձայն փաստաթղթի՝ Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակը որոշվելու էր «Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության ազատ կամարտահայտության միջոցով»։

Այն նախատեսելու էր ցանկացած կարգավիճակի հնարավորություն: Այնուհետև նշվում էր, որ ԼՂԻՄ տարածքը ստանում էր ժամանակավոր միջանկյալ կարգավիճակ, յոթ շրջանները վերադարձվում են Ադրբեջանին, Լաչինում տրամադրվում է միջանցք ԼՂ-ն Հայաստանին միացնելու համար։

ԼՂ բնակչություն ասելով հասկացվում էր 1988-ի ազգային համամասնությամբ ԼՂԻՄ-ում ապրող բոլոր ազգերը այնպիսի էթնիկ համամասնությամբ, ինչպես եղել է մինչև հակամարտության սկիզբը: Քվեարկության ժամկետներն ու մանրամասները կողմերը համաձայնեցնելու էին ապագա բանակցություններում:

Այս փաստաթուղթը, սակայն, ի վերջո չի ստորագրվեց։ Եվ այն մերժել է ոչ թե հայկական, այլ ադրբեջանական կողմը։

Եթե ըստ Փաշինյանի և Միրզոյանի՝ քննարկված բոլոր տարբերակները ենթադրել են ԼՂ-ի Ադրբեջանի կազմում ընդգրկում, ապա հարց է առաջանում, թե ինչու է ադրբեջանական կողմը, օրինակ, մերժել Կազանյան փաստաթուղթը։

Այն, որ Կազանյան փաստաթուղթը չէր մերժել հայկական կողմը, հաստատել էր նաև Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը 2016-ի ապրիլի 22-ին Հայաստանում արտգործնախարար Էդվարդ Նալբանդյանի հետ համատեղ ասուլիսում անդրադառնալով հարցին՝ արդյոք Հայաստանն է մերժել Կազանյան փաստաթղթի ստորագրումը։

«Իմ պատասխանը ձեր հարցին շատ պարզ է։ Որպես այս իրադարձությունների անմիջական մասնակից՝ կարող եմ ասել, որ Հայաստանը Կազանյան փաստաթուղթը չի մերժել»,- ասել էր Լավրովը։